گزارش ارز دیجیتال از صنعت رمزارزها در ایران: ۳۰ درصد مردم ایران ارز دیجیتال معامله کرده‌اند
پلتفرم ارز دیجیتال گزارش جامعی از فضای ارزهای دیجیتال ایران در سال ۱۴۰۲ تهیه کرده و آماری از کاربران ارزهای دیجیتال و کسبوکارهای فعال این حوزه ارائه داده است. این مجموعه براساس داده‌های به‌دست‌آمده برآورد کرده که حدود ۲۲ درصد مردم ایران هم‌اکنون ارز دیجیتال دارند. همچنین ۲۹ درصد ایرانی‌ها از ارزهای دیجیتال استفاده یا روی آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
فصل اول این گزارش با عنوان «جامعه کاربران»، پرسش‌هایی با محوریت کاربران ارزهای دیجیتال بیان می‌کند. همچنین آماری از تعاملات کاربران ایرانی در فضای ارزهای دیجیتال ارائه می‌دهد. براساس آمار گزارش جامع فضای ارزهای دیجیتال ایران، حدود ۷۸ میلیون نفر از کل جمعیت ایران (۸۸.۶۳ درصد از جمعیت کشور) را کاربران اینترنت تشکیل می‌دهند. با فرض اینکه تنها کاربران اینترنت در ایران می‌توانند ارز دیجیتال در اختیار داشته باشند و نیز با انجام اصلاحاتی روی یافته‌های نظرسنجی گزارش جامع ارز دیجیتال، می‌توان برآورد کرد که حدود ۲۲ درصد مردم ایران هم‌اکنون ارز دیجیتال دارند.
طبق آمار منتشرشده از نظرسنجی این گزارش، از کل افراد حاضر در نظرسنجی، تنها ۱۵ درصد گفته‌اند که تابه‌حال چیزی راجع به ارزهای دیجیتال نشنیده‌اند. ۲۳ درصد افراد نیز تنها چیزهایی راجع به آن شنیده‌اند و از جزئیاتش اطلاعی ندارند. ۳۰ درصد گفته‌اند با این نوع دارایی آشنایی دارند اما تجربه استفاده از آن‌ها را ندارند. این گزارش با استفاده از این داده‌ها به این نتیجه رسیده است که ۲۹ درصد کاربران هم با این دارایی‌ها آشنا هستند و هم تجربه استفاده از آن‌ها را دارند.
ریسمان سیاه‌سفید ارزهای دیجیتال
در بخش دیگری از فصل اول این گزارش با طرح پرسش «چرا کاربران ایرانی از ارز دیجیتال استفاده نمی‌کنند؟» به بررسی دلایل این موضوع پرداخته شده است. آن‌طور که در گزارش جامع ارز دیجیتال ایران آمده، کاربرانی که با دارایی‌های دیجیتال آشنا هستند ولی تجربه استفاده از آن را ندارند، معتقدند که اطلاعاتشان برای ورود به این فضا کافی نیست. این نشان می‌دهد که با افزایش آگاهی و آموزش می‌توان تعداد افراد فعال در این حوزه را افزایش داد.
مشخص‌نبودن وضعیت قانونی ارزهای دیجیتال در ایران نیز دومین دلیل کاربران برای عدم استفاده از ارزهای دیجیتال و جلوگیری از ورود سرمایه به این بازار است.
آن‌طور که در گزارش جامع فضای ارزهای دیجیتال ایران آمده، ۳۸ درصد از کاربرانی که تجربه استفاده از ارزهای دیجیتال را دارند، اعلام کرده‌اند که در هیچ بازار مالی دیگری فعال نیستند. بااین‌وجود، بازار سهام ایران، فارکس (بازار تبادل ارزهای خارجی) و بازار طلا و سایر فلزات گران‌بها به‌ترتیب محبوب‌ترین بازارهای مالی میان کاربران این حوزه به شمار می‌روند.
این گزارش همچنین نشان می‌دهد خرید ملک با اختلاف، مطمئن‌ترین شکل سرمایه‌گذاری بین کاربران حاضر در این نظرسنجی است. این گزارش می‌گوید پاسخ‌دهندگان در مقایسه با خرید سهام شرکت‌های داخلی، اقبال بیشتری به ارزهای دیجیتال نشان داده‌اند. این درحالی است که نزدیک به ۷۵ درصد کاربران حاضر در این نظرسنجی پیش‌تر گفته بودند که هم‌اکنون ارز دیجیتال در اختیار ندارند.
آن‌طور که از پاسخ کاربران آشنا با ارزهای دیجیتال پیداست، اکثریت دیدگاه خوش‌بینانه‌ای نسبت به افزایش ارزش بازار و رشد میزان پذیرش فناوری ارزهای دیجیتال در آینده دارند و البته سهم دیدگاه‌های خنثی نیز درخور توجه است.
فعالیت کاربران ارزهای دیجیتال از نگاه آمار
این گزارش همچنین نشان می‌دهد ۴۷ درصد افراد فعال در حوزه ارزهای دیجیتال اعلام کرده‌اند که تاکنون از مجموعه فعالیت‌های خود در بازار ارزهای دیجیتال سود کرده‌اند. همچنین بیشترین میزان ورود افراد به بازار ارزهای دیجیتال مربوط به سال ۲۰۲۰ است.
همچنین طبق آمار موجود در این گزارش، بیش از ۸۰ درصد فعالان این حوزه در صرافی‌های داخلی خریدوفروش انجام می‌دهند. کمترین فعالیت کاربران ارز دیجیتال نیز خرید، فروش و یا ساخت توکن‌های غیرمثلی (NFT) است.
از میان مواردی که کاربران فعال در حوزه ارز دیجیتال به‌عنوان چالش‌ها و موانع موجود در این حوزه مطرح کرده‌اند، «تحریم‌های بین‌المللی و عدم دسترسی به ابزارهای پرداختی و پلتفرم‌های جهانی» مهم‌ترین چالش این حوزه بین فعالان ارز دیجیتال شناخته شده است. محدودیت‌های اینترنت و ضعف پلتفرم‌های داخلی در ارائه خدمات نیز به‌ترتیب از دیگر چالش‌های حوزه ارز دیجیتال در ایران به شمار می‌روند.
براساس گزارش فضای ارز دیجیتال ایران، بیش از ۶۸ درصد افراد فعال درزمینه ارز دیجیتال به‌صورت بلندمدت و در بازههای زمانی چندهفته‌ای، چندماهه و یا چندساله سرمایه‌گذاری می‌کنند. گفتنی است درصد فراوانی افرادی که به‌صورت کوتاه‌مدت و در بازههای چندثانیه‌ای و یا چنددقیقه‌ای سرمایه‌گذاری می‌کنند، کمتر از ۱۵ درصد است.
این گزارش نشان می‌دهد «بیت‌کوین»، «دوج‌کوین» و «شیبا اینو» به‌ترتیب محبوب‌ترین ارزهای دیجیتال میان ایرانیان هستند که به‌عنوان پاتوق سرمایه‌گذاری ایرانیان در ارزهای دیجیتال نیز شناخته می‌شوند. همچنین طبق داده‌های موجود در این گزارش، مردم ایران بیش از همه پیگیر وضعیت ارزهای «بیت‌کوین»، «شیبا اینو» و «په‌په» هستند.
گزارش فضای ارز دیجیتال ایران در سال ۱۴۰۲ بیان می‌کند که درحال‌حاضر بیش از ۲۰۰ کسب‌وکار در بخش‌های مختلف فضای ارزهای دیجیتال ایران فعالیت می‌کنند. نیمی از این کسب‌وکارها درزمینه تبادل فعال هستند و به‌عنوان پلتفرم معاملاتی شناسایی می‌شوند. توسعه نرم‌افزار و ابزار، رسانه و آموزش نیز از دیگر بخش‌های پرترافیک میان کسبوکارهای فعال در فضای ارزهای دیجیتال ایران هستند.
داده‌های موجود در صفحه لینکدین کسبوکارهای شناسایی‌شده نشان می‌دهد هم‌اکنون بیش از دو هزار نفر در مجموعه‌های فعال در فضای دارایی‌های دیجیتال و بلاکچین ایران مشغول به کار هستند. ۷۵ درصد از این افراد در مجموعه‌های فعال در حوزه تبادل دارایی‌های دیجیتال اشتغال دارند و کسبوکارهای بخش رسانه، زیرساخت، توکنیزه کردن (توکنایز)، نرم‌افزار و ابزار در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.
تهران، میزبان ۷۰ درصد کسبوکارهای ارز دیجیتال
مطابق آمار منتشرشده در این گزارش، عمده کسبوکارهای فعال در صنعت دارایی‌های دیجیتال و بلاکچین کشور در شهر تهران مستقر شده‌اند؛ به این معنی که دفتر مرکزی آن‌ها جایی در شهر تهران واقع شده است. جدای از تهران، شهرهای مشهد، شیراز و اصفهان نیز جزو شهرهای پرکسب‌وکار ایران در این حوزه محسوب می‌شوند.
داده‌های حاصل از ابزارهای تحلیل ترافیک اینترنتی نشان می‌دهد که وب‌سایت‌های ۴۰ صرافی ارز دیجیتال برتر ایران (از نظر بازدید اینترنتی) طی شش ماه ابتدایی سال ۲۰۲۳، مجموعاً حدود ۱۲۸ میلیون بازدید ثبت کرده‌اند. متوسط بازدید ماهانه وب‌سایت این ۴۰ پلتفرم معاملاتی نیز طی این مدت ۲۱ و نیم میلیون برآورد شده است.
براساس آمار موجود در سامانه شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، میانگین ارزش معاملات روزانه در بورس اوراق بهادار تهران در شش‌ماهه ابتدایی سال جاری حوالی ۹ هزار میلیارد تومان بوده است.
بنابر اعلام ارز دیجیتال، ۳۲۶۸ نفر در نظرسنجی‌های صورت‌گرفته شرکت کردند که ۷۵ درصد آن‌ها مرد و ۲۵ درصد زن بودند. ۶۵ درصد افراد حاضر در نظرسنجی نیز در بازه سنی ۲۵ تا ۴۴ سال بودند.
ایران در جایگاه پنجم جهان
آن‌طور که ارز دیجیتال براساس بررسی منابع مختلف ادعا کرده است، درحال‌حاضر حدود ۴۲۵ میلیون نفر در دنیا کاربر فضای ارزهای دیجیتال هستند. طبق آمارهای ارائه‌شده توسط مجموعه «Triple-A»، امارات، ویتنام، عربستان، سنگاپور و ایران ۵ کشور برتر از نظر سهم جمعیت مالک ارز دیجیتال در جهان هستند؛ یعنی درصد بیشتری از جمعیت مردم این ۵ کشور در مقایسه با سایر کشورها، ارز دیجیتال در اختیار دارند.
طبق برآوردهای مؤسسه یادشده، ۱۳.۴ درصد از مردم ایران مالک ارزهای دیجیتال هستند و ایران از این حیث در رتبه پنجم جهان قرار دارد! باید درنظر داشت که بخشی از آمارهای مجموعه Triple-A طی یک تا دو سال گذشته جمع‌آوری شده است و تخمین‌های جدیدتر مجموعه ارز دیجیتال نرخ‌های بالاتری را در این زمینه عنوان می‌کند. ازهمین‌رو، ادعا می‌شود که ایران بعد از امارات، دومین کشور جهان از نظر نرخ مالکیت ارزهای دیجیتال میان جمعیت محسوب می‌شود.
آخرین آمار رسمی درباره تعداد فعالین حوزه ارز دیجیتال در ایران به سال ۱۴۰۰ بازمی‌گردد. «محمدرضا پورابراهیمی»، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، با استناد به آمارهای اتاق بازرگانی اعلام کرد ۱۲ میلیون ایرانی وارد بازار رمزارزها شده‌اند. «حسن هاشمی»، رئیس نصر کشور نیز سال گذشته مدعی شد براساس آمارها، در آن زمان ۸ میلیارد دلار دارایی کریپتویی در ولت (کیف‌پول) ۵ میلیون ایرانی قرار داشته است.
کدام صرافی‌های بین‌المللی بین ایرانی‌ها محبوب‌تر هستند؟
اکثر افرادی که فعالیت در حوزه ارز دیجیتال را به‌طور جدی دنبال می‌کنند، صرافی‌های رمزارزی خارجی را به داخلی‌ها ترجیح می‌دهند. اما به‌نظر می‌رسد کاربران عادی با توجه به ریسک‌ها و سختی‌های فعالیت در پلتفرم‌های بین‌المللی، داخلی‌ها را برگزیده‌اند.
براساس نتایج حاصل از نظرسنجی ارز دیجیتال، ۸۲ درصد افراد در صرافی‌های داخلی اقدام به معامله ارزهای دیجیتال کرده‌اند. این درحالی است که ۴۸ درصد از کاربران معامله در صرافی‌های بین‌المللی را نیز تجربه کرده‌اند.
امکان خرید ریالی از طریق کارت‌های بانکی، امکان انجام احراز هویت و نبود محدودیت‌های مرتبط با تحریم‌های خارجی از اصلی‌ترین دلایل کاربران برای استفاده از پلتفرم‌های داخلی است.
از سوی دیگر، پشتیبانی از ارزهای دیجیتال و جفت‌ارزهای بیشتر، حجم معاملات و نقدشوندگی بهتر نسبت به صرافی‌های داخلی و پشتیبانی از بازار مشتقات ارزهای دیجیتال و معاملات اهرم‌دار مثل فیوچرز، مارجین و آپشنز به‌عنوان اصلی‌ترین دلایل علاقه برای استفاده از پلتفرم‌های بین‌المللی از سوی کاربران عنوان شده است.
در این میان، کوینکس با سهم ۴۹ درصدی، بینگ اِکس با سهم ۳۴ درصدی و کوکوین با سهم ۲۶.۵ درصدی، بیشتر نظر کاربران ایرانی را به خود جلب کرده‌اند.
اما از نظر کاربران پلتفرم ارز دیجیتال، فعالیت در صرافی‌های خارجی چه چالش‌ها و موانعی دارد؟ نبود امکان احراز هویت با مدارک شناسایی ایرانی و الزام به استفاده از ابزارهای تغییر آی‌پی برای دور‌زدن تحریم‌ها بیشترین عامل بیان‌شده از سوی کاربران بوده است. نیمی از پاسخ‌دهندگان نیز به نبود امکان پیگیری قانونی در صورت بروز مشکلاتی مثل هک، سرقت از صرافی و… اشاره کرده‌اند.
بررسی‌های پلتفرم ارز دیجیتال از ارزش معاملات روزانه ۱۰ صرافی ارز دیجیتال برتر کشور (از نظر حجم معاملات) نشان می‌دهد در نیمه ابتدایی سال ۲۰۲۳ میلادی به‌طور متوسط روزانه حدود ۱٫۵۲۴ میلیارد تومان، معادل ۳۱ میلیون دلار، در ۱۰ پلتفرم منتخب ایران معامله انجام شده است. در مقابل، داده‌های موجود در پلتفرم «CoinGecko» نشان می‌دهد که در این بازه زمانی از سال جاری میلادی، در ۱۰ صرافی برتر بین‌المللی به‌طور متوسط روزانه ۲۱.۵ میلیارد دلار در بازارهای نقدی (Spot) خریدوفروش انجام شده است؛ یعنی تقریباً ۶۹۳ برابر ۱۰ پلتفرم برتر ایران.
وضعیت کسبوکارهای حوزه ارز دیجیتال در صنعت تبلیغات
در گزارش ارز دیجیتال، به داده‌های گزارش سال ۱۴۰۱ یکتانت به‌عنوان یکی از بسترهای انجام تبلیغات آنلاین در کشور نیز اشاره شده است. از آن نیز نتیجه گرفته شده که کسبوکارهای فعال در حوزه ارزهای دیجیتال حضور پررنگی در فضای تبلیغاتی آنلاین داشته‌اند و از حیث هزینه انجام‌شده و حجم تبلیغات جایگاه درخور توجهی دارند.
ارزهای دیجیتال از نظر حجم تبلیغات نمایش‌داده‌شده در وب، در مقایسه با ۱۳ دسته‌بندی دیگر، در جایگاه چهارم قرار دارند و سهمی ۸.۵ درصدی را به خود اختصاص داده‌اند؛ یعنی بالاتر از دسته‌بندی‌های پرترافیکی مثل سفر و گردشگری، آموزشی، مد، پوشاک و زیورآلات و… .
از نظر بودجه و هزینه انجام‌شده برای تبلیغات نیز ارزهای دیجیتال جایگاه قابل‌توجهی در فضای تبلیغات آنلاین کشور دارند و بین ۱۹ دسته‌بندی مختلف، رتبه نهم را به خود اختصاص داده‌اند. این درحالی است که دسته‌بندی ارزهای دیجیتال از نظر تعداد تبلیغ‌دهندگان، بین ۱۹ دسته‌بندی مورد بحث، در رده هفدهم قرار می‌گیرد. این نسبت نشان‌دهنده توجه کسبوکارهای فضای ارزهای دیجیتال به تبلیغات در سطح وب است؛ اگرچه با توجه به محدودیت‌های قانونی برای تبلیغات مرتبط با ارزهای دیجیتال به‌صورت آفلاین و همین‌طور ویژگی‌های رفتاری کاربران این حوزه، منطقی به‌نظر می‌رسد.
دیدگاه کاربران درباره قانون‌گذاری ارزهای دیجیتال
اکثریت ایرانی‌هایی که با ارزهای دیجیتال آشنا هستند و سابقه فعالیت در این فضا را دارند، باور دارند که ارزهای دیجیتال در ایران در برخی موارد قانونی و در برخی موارد غیرقانونی هستند. تنها ۱۰ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی اعتقاد دارند رمزارزها در کشور کاملاً غیرقانونی هستند.
نتایج نظرسنجی دیگر نشان می‌دهد ۶۵ درصد افراد متصور هستند که نهادهای حاکمیتی به‌دنبال قانون‌گذاری و کنترل نسبی فضای ارزهای دیجیتال هستند. ۲۳ درصد نیز باور دارند که حاکمیت به‌دنبال محدودکردن هرچه بیشتر فضاهای مرتبط با ارز دیجیتال است.
نگاه‌ها به رویکرد حاکمیت در جهان نسبت به ارزهای دیجیتال، تفاوتی با نگاه در ایران ندارد. حدود ۵۹ درصد افراد اعتقاد دارند که نهادهای حاکمیتی در کشورهای توسعه‌یافته، نگاه قانون‌گذاری و کنترل نسبی به این فضا دارند و ۱۷ درصد نیز معتقدند که این نهادها به‌دنبال محدودسازی هرچه بیشتر در حوزه رمزارزها هستند.
طبق بررسی‌های مؤسسه «PwC Global»، باهاما، جبل الطارق، جزایر کیمن، ژاپن و سوئیس جزو کشورهای پیشرو درزمینه قانون‌گذاری ارزهای دیجیتال هستند. در سوی مقابل نیز چین، عربستان و قطر نیز سختگیرانه‌ترین رویکردها را در این زمینه دارند.
رشد کلاهبرداری
ارز دیجیتال در گزارش خود، با استناد به آمارهای منتشرشده از سوی پلیس فتا، اعلام کرد تعداد پرونده‌های کلاهبرداری مرتبط با ارزهای دیجیتال در شش‌ماهه ابتدایی سال جاری در مقایسه با دوره مشابه سال گذشته، بیش از ۲ برابر شده است.
همچنین این مجموعه براساس آخرین اسناد موجود در خبرگزاری‌های داخلی، اطلاع‌رسانی‌های نمایندگان دستگاه قضا و نیروی انتظامی، بزرگ‌ترین پرونده‌های کثیرالشاکی مرتبط با ارزهای دیجیتال در ایران را مشخص کرده است.
براین‌اساس، پرونده مربوط به کریپتولند از نظر تعداد شاکی، با ۲۸ هزار شاکی در جایگاه اول قرار دارد. از حیث مبلغ ادعایی کلاهبرداری‌شده نیز پروژه کینگ مانی با بیش از ۵ هزار میلیارد تومان، بیشترین در رتبه اول است.
براساس داده‌های گزارش سال ۲۰۲۳ مجموعه «Chainalysis»، ارزش کل تراکنش‌های غیرقانونی ارزهای دیجیتال در سال ۲۰۲۲ به رکورد ۲۰.۶ میلیارد دلار رسیده است. این درحالی است که سهم جرایم مرتبط با ارزهای دیجیتال کمتر از ۰.۲۵ درصد کل تراکنش‌هاست.
متن کامل گزارش ارز دیجیتال را می‌توانید از اینجا مطالعه کنید.